Граѓаните – обврзници на ДДВ
Во сета оваа дискусија околу прашањето: граѓаните – даночни обврзници на ДДВ наоѓам елементи кои повеќе го замаглуваат прашањето отколку што нудат добар одговор.
Прво, сосема е во ред и според Законот за ДДВ граѓаните да се даночни обврзници регистрирани за целите на ДДВ. Субјектот, формата на дејствување, видот на сопственоста и начинот на вршење одредени дејности, па и дејствија, не се од примарно значење за подложност под одредбите на Законот за ДДВ. Од самиот почеток на примена на ДДВ во Македонија – од 1 април 2000 година имавме тројца даночни обврзници – физички лица регистрирани за целите на ДДВ (еден во Скопје и двајца во Битола). Интересна беше регистрацијата на еден граѓанин на Битола, повратник од Австралија, кој поседува повеќе станови. Тој имаше економски интерес да се регистрира за целите на ДДВ за да може да го оствари правото на одбивка на влезниот данок за потрошената струја, вода, одржувањето, поголемите или помалите реконструкции и сл. Интересно е што тој на своите закупопримачи им доставуваше фактури со ДДВ.
Второ, поврзувањето на регистрацијата за ДДВ со потребата за полнење на буџетската каса е неточно. Токму од нерегистрираните се собира за ДДВ. Влегувате во супермаркет и на каса го оставате ДДВ-то на супермаркетот кој е регистриран за ДДВ, а вие не сте. Регистрираниот го собира ДДВ-то, а нерегистрираниот го плаќа. Се разбира и супермаркетот плаќа ДДВ, ама на своите добавувачи, а тој платен данок го минусира од собраниот ДДВ, токму затоа за даночниот товар да падне токму врз нерегистрираниот купувач.
Трето, поврзувањето на регистрацијата на физичките лица за целите на ДДВ со прагот за регистрација, а особено со висината на прагот, е повеќе од техничка природа, отколку од некоја суштинска природа и огромно значење. Притоа, јасно е дека ова од „техничка природа“ предизвикува одредени обврски, пропишано однесување, па и казни. Но, прагот за регистрација, а особено неговата висина, има сосема друго значење во целокупниот систем на ДДВ. Регистрацијата за ДДВ и прагот се две сосема различни работи. ДДВ може да функционира и без праг, но со добар систем на регистрација. Симнувањето на висината на прагот е добра работа, тоа значи дека со ДДВ добро се управува и спроведува, дека даночното тело (УЈП) ги совладало почетните тешкотии во имплементацијата на ДДВ. (Познато е дека јас се залагам за намалување на висината на прагот, па дури и да функционира ДДВ без праг, бидејќи само на тој начин ќе дојдат до израз сите позитивности на ДДВ, како најсупериорен вид данок и ќе се подобри конкурентската позиција на националната економија, затоа што со ДДВ нема „легнати даноци“, па добрата и услугите се поевтини. Едноставно, ДДВ е измислен за да му служи на бизнисот и треба да го овозможиме тоа.)
Четврто, тоа што досега не се покренувало ова прашање не е прекршување и непочитување на законот, туку е израз на нашето зреење и посуштинско навлегување во ,,тајните“ на даноците. Ние даночниците велиме: економската суштина е битна, а не правната форма, е па економската суштина не се ,,открива“ толку лесно и наеднаш, особено не од сите. Не е првпат кај даноците по неколкугодишна примена да ни ,,текне“ нешто ново, но тука сосема треба да се заштитат правата и интересите на даночните обврзници. Новото ќе го примениме нанапред, ништо наназад и тоа треба јавно да се обзнани (стручно мислење, обврзувачка согласност, толкување и сл.), сите да знаат и сите така да постапуваат. Се разбира, и тоа ќе се промени кога ќе му дојде времето. Ништо не е запишано во камен, најмалку даноците. Квалитетните промени се секогаш пожелни и тие ќе се случуваат.
Петто, размислувањето дека ,,доволно“ е оданочувањето со персоналниот данок на доход, а уште и со ДДВ, е неточно. Еве пример: при узвозот на добрата настануваат: царина, акциза, ДДВ, а може и некоја такса, сето тоа е нормално и прифатливо. Никој не вели тројно или четворно оданочување. Ова е дозволено. Така е законски уредено и е практикувано речиси секаде во светот. Она што не е дозволено е: една иста давачка, во ист момент и кај ист даночен обврзник, да се наметнува повеќе од еднаш. Значи, ако имаме давачки со различни имиња, не е проблем, иако настануваат во ист момент и кај ист даночен обврзник.
Сега доаѓаме до суштинските прашања, а тоа се:
- Дали со ДДВ треба да се оданочат одделните видови приходи кои веќе се оданочуваат со персоналниот данок на доход, како што се: личните примања, приходите од самостојна дејност, приходите од имот и имотните права (закупот), приходите од авторските права и права од индустриска сопственост, приходите од капитал, капиталните добивки и добивките од игри на среќа и други наградни игри? и
- Дали оданочувањето со ДДВ е поврзано со одредени исполнувања кои се подведуваат под терминот стопанска дејност?
Ниту е лесно, ниту е едноставно да се даде одговор со кој ќе се согласат сите, секогаш ќе има некој што ќе мудрува на свој начин. Одговорот на овие прашања мора да тргнува од суштината и карактерот на данокот на додадена вредност. Ваквиот начин на решавање на проблемите во примената на одредбите на Законот за ДДВ е промовиран во Поглавје 1, став (3) во Упатството за примена на Законот за ДДВ.
Доминантно е дека тој е данок што ја оданочува потрошувачката и треба да останеме токму на тоа поле, без разлика на тоа дека тој е општ потрошувачки данок, па ова општ како да нѐ подбуцнува да одиме пошироко и подалеку. Сепак, ова ,,потрошувачки данок“ треба да го стесни полето на барање на вистинскиот одговор. Ова веднаш упатува на тоа дека предмет на оданочување е прометот, односно размената на исполнувањето, а тоа се дефинира како пренос на правото на располагање. Третото ограничување е дека тоа се врши во рамките на некоја стопанска дејност.
На прв поглед, овие ,,божемски“ ограничувања, трите погореспомнати: потрошувачки данок, промет и стопанска дејност во суштина не се од голема помош, но така изгледа на прв поглед. Но, ако малку посериозно ги разгледаме членовите од Законот за ДДВ каде што овие категории се дефинирани, а тоа се следниве членови: 1, 2 , 3 и 9, како и членовите во кои се уредени даночните ослободувања (член 23 и другите) и ги ставиме во контекст со членовите од законот кои се ставени во функција да ги дообјаснат, прошират или пак стеснат овие темелни категории на Законот, ќе дојдеме до заклучок дека фактички во оваа ситуација најмногу треба да се потпреме на одредбите од Законот (па и на подзаконската регулатива) кои се, условно речено, помошни одредби.
Во Законот за ДДВ е наведено дека ,,како промет на добра се смета и:“ (член 3, став 2) или ,,промет на услуги претставува и:“ (член 6, став 2) и точно е наведено што се смета како промет на добра и што се смета за промет на услуги. Како промет на добра кои се оданочуваат со ДДВ се наведени и следниве промети:
- прометот на електрична енергија, гас и слично,
- прометот на добра на лизинг,
- прометот од консигнационен склад,
- прометот на комесионерот,
- преносот на сопственоста по сила на закон,
- прометот на добра изработени од однесени материјали и
- прометот од страна на закупецот.
Она што се оданочува со ДДВ е наброено и тука нема ,,и други промети на добра“, како што има во Законот за персоналниот данок на доход, по домашен терк направен закон, во кој стои: „и други приходи“ (член 3, став 1, точка 8).
Кај прометот на услугите кои се оданочуваат со ДДВ се наброени следниве промети на услуги:
- вршењето услуга врз основа на закон,
- воздржување и трпење,
- предавање на јадења и пијалаци на лице место и
- користење на имотот на претпријатието за лични потреби.
И пак да нагласиме, она што се оданочува со ДДВ е наброено и тука нема „и други промети на услуги“, како што има во Законот за персоналниот данок на доход, по домашен терк направен закон, во кој стои: „и други приходи“ (член 3, став 1, точка 8).
Сосема логично се поставува прашањето: како ќе го оданочите со ДДВ она што не е наведено дека е промет?
Како ќе ги оданочите со ДДВ капиталните добивки кога во одредбите на предметот на оданочување тие не се наведени, така што дури и во одредбите за ослободување од оданочување стои: „се ослободува од ДДВ прометот на акции, обврзници и други видови хартии од вредност“ (член 23, точка 5, под б).
Или појасно е оданочувањето на добивките од игри на среќа. Во член 23, точка 7, се вели дека се ослободени од ДДВ игрите на среќа и интенцијата беше тие да се оданочат во материјалниот закон што ја уредува таа материја, што е навистина така и направено.
Оданочувањето на приходите од авторски права со ДДВ најнапред треба да се внесе во предметот на оданочување и понатаму треба да се применуваат одредбите на Законот за ДДВ и за овој вид приход.
Најинтересен е делот околу прашањето на оданочување на личните примања со ДДВ. Во член 9 од Законот се вели дека даночен обврзник е лице кое врши стопанска дејност, но се додава: САМОСТОЈНО. Во истиот член, став (3), точка 1 се вели дека како самостојна дејност не се смета вршењето дејност од страна на физички лица „кои се вработени во некое претпријатие“ (стар, добар и широк термин: претпријатие, моја забелешка), кои по тој основ примаат плата и се повинуваат на упатства на работодавачот“. Ова јасно зборува дека ДДВ нема што да бара кај личните примања.
Што е најсуштествено во оданочувањето со ДДВ на видовите приходи кои се предмет на оданочување со персоналниот данок на доход (наведени се во член 3 од Законот за персоналниот данок на доход)? Секој вид данок има свое подрачје на оданочување. Закон за ДДВ сакал да оданочи одредени приходи кои се предмет на оданочување со персоналниот данок на доход и тоа го направил. Но, тоа го направил со јасно наведување на тие приходи што сакал да ги оданочи и ги наведува во предметот на оданочување. Одредени видови приходи јасно ги исклучил од оданочување или со нивно наведување во одредбите за ослободување или во исклучувањата од категоријата субјект на оданочување, односно со стеснување на поимот даночен обврзник.
Според тоа, од сегашните одредби на Законот, со ДДВ се оданочуваат приходите од самостојна дејност, приходите по основ на договорите за дело и приходите од имот и имотни права.
Славко Лазовски
*Ставовите и мислењата изнесени во рубриката Стручни мислења и коментари се лични ставови на авторите и не ги изразуваат мислењата на Академик.мк