Разлики во прогласување вонредна и кризна состојба

18 март, 2020 15:48

Разлики во прогласување вонредна и кризна состојба

Глигор Ќатоски, адвокат

Во ситуација кога нашата држава се справува со коронавирусот во јавноста сè повеќе се шпекулира за прогласување на вонредна или кризна состојба на територијата на цела држава. Двете состојби предвидуваат генерално исти мерки, кои би значеле построга контрола и поголеми забрани за граѓаните. Во продолжение на овој текст би сакал да направам јасна дистинкција помеѓу вонредна и кризна состојба од правен аспект.

Прогласувањето на вонредна состојба на територијата на Република Северна Македонија или на нејзин дел е предвидено во чл. 125 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во согласност со ст. 1 од овој член „Вонредна состојба настанува кога ќе настанат големи природни непогоди или епидемии.“ Со оглед на тоа дека во нашата држава официјално не е прогласена епидемија на коронавирусот, а состојбата со коронавирусот не претставува природна непогода во правна смисла на зборот, тогаш се поставува прашањето дали пред донесувањето на одлука за вонредна состојба треба, односно мора да биде прогласена епидемија. Постапката за прогласување на епидемија е подетално уредена со Законот за заштита на населението од заразни болести.

Со чл. 125, ст. 2, 3 и 4 од Уставот постоењето на вонредна состојба на ниво на цела територија или нејзин дел го утврдува Собранието по предлог на претседателот на Републиката, Владата или најмалку 30 пратеници. Собранието носи одлука со која се утврдува постоење на вонредна состојба со двотретинско мнозинство од вкупниот број на пратеници и може да трае до 30 дена. Со оглед на тоа дека Собранието не е во можност да се состане, одлука за постоење на вонредна состојба донесува претседателот на Републиката и ја поднесува до Собранието на потврдување штом тоа ќе биде во можност да се состане. Претходното практично значи дека претседателот Стево Пендаровски на предлог на Владата може да прогласи вонредна состојба и да започнат да се спроведуваат мерките, ограничувањата и забраните при секојдневното функционирање на граѓаните.

Со чл. 126 од Уставот при постоење на вонредна состојба Владата во согласност со Уставот и закон донесува уредби со законска сила. Ваквото овластување на Владата трае до завршување на вонредната состојба, за што одлука носи Собранието. Ова практично значи дека Владата ќе има простор да донесува уредби со законска сила без тие да поминат низ филтерот на законодавниот дом. Во превод сите одлуки кои Владата би ги донела во време на вонредната ситуација ќе може веднаш да се ефектуираат, а тоа би значело поитно и поефикасно справување со коронавирусот.

Карактеристично за нашата држава е дека постапката за прогласување на вонредна состојба е предвидена само во два члена од Уставот (125 и 126), а голем дел од државите во регионот имаат изгласано посебен закон за прогласување на вонредна состојба. Немањето посебен закон за прогласување вонредна состојба е правен недостаток и потребно е во иднина што е можно побрзо да се донесе посебен закон за прогласување на вонредна состојба во согласност со Уставот.

Прогласувањето на кризна состојба е предвидено со Законот за управување со кризи, кој е понизок правен акт од Уставот. Нашиот Устав познава прогласување вонредна и воена состојба, но не и кризна.

За разлика од вонредната состојба, кризната состојба поставува ограничувања кои може да влијаат врз ефикасноста на владините мерки во справувањето со вирусот. Во согласност со чл. 30 од Законот за управување со кризи „Кризна состојба се прогласува заради справување со кризна состојба која претставува ризик по добрата, здравјето и животите на луѓето и животните или опасност по безбедноста на Републиката или на нејзин дел“ (како што е примерот со Дебар и Центар Жупа). Понатаму, согласно Законот за управување со кризи, кризната состојба не може да трае подолго од 30 дена. Доколку постои потреба од подолг период, тогаш Собранието мора да го одобри тоа (во случајов тоа не е можно) или ако не се продолжи рокот на кризната состојба, тогаш се преминува на прогласување вонредна состојба.

Разликите помеѓу прогласување на кризна и вонредна состојба се следните:

– При прогласување на кризна состојба, Центарот за управување со кризи е надлежен орган кој треба да постапува во согласност со законот. При прогласување на вонредна состојба, Владата е надлежен орган кој треба да постапува во согласност со Уставот и закон.

– При прогласување на кризна состојба ќе биде потребно на територијата на цела држава да се основаат кризни штабови, што би значело ангажман на голем број на лица, што не е препорачливо имајќи ја предвид сериозноста на ситуацијата со коронавирусот. Дополнително, ваквата постапка би траела подолго време, а навременост во постапувањето со коронавирусот е од клучно значење. При прогласување на вонредна состојба Владата преку државниот апарат би можела поедноставно да ги спроведува мерките за превенција и справување со коронавирусот.

– Клучната разлика помеѓу прогласување на вонредна или кризна состојба е во ефикасноста на мерките кои може да се преземат со цел превенција и заштита, како и санација на последиците кои ќе ги предизвика коронавирусот. Прогласување на вонредна состојба дава надлежност на Владата да носи уредби со законска сила која во конкретниот случај е клучна бидејќи таквите уредби без да поминат низ законодавниот дом може да бидат директно применливи на терен. Ваквата предност во поглед на ефикасност во спроведување на мерките за превенција, заштита и санација на последиците од коронавирусот може во исто време да значи и опасност во поглед на концентрирање на целата државна моќ само во извршната власт.