Вештачката интелигенција и правото: разговор со адвокат Јован Најденовски
„Регулирањето на ВИ е трка која човештвото треба паметно да ја истрча, во спротивно ќе останеме без здив и трката ќе ја изгубиме.“
Каков предизвик претставува вештачката интелигенција за Вас како адвокат?
Најнапред, благодарам за поканата за разговор на тема која ми е омилена и на која сум фокусиран подолго време и приватно како личност и како правник по професија и адвокат по занимање. Мојот интерес за вештачката интелигенција (ВИ) иницијално не е поврзан со моето занимање туку со мојот генерален интерес за некои аспекти на теориската физика, односот на современи научни теории со традиционални учења и современите технологии. Тука ВИ едноставно „се залепи“ како условно нов тренд. Веднаш потоа, мојата тенденција работите да ги разгледувам и разбирам и како правник направи ВИ да ја следам и од аспект на правото, особено во поглед на нејзиното регулирање.
Вештачката интелигенција претставува сложен предизвик за адвокатите иако многумина кај нас сè уште не покажуваат интерес или не го чувствуваат тоа. Правните и етичките импликации од користењето на ВИ се значајни. ВИ може да се користи за екстремно брза анализа на огромни количества на податоци што веднаш значи олеснување на работата, зголемена прецизност и заштеда на ресурси како и можност за оптимални претпоставени сценарија за исход на случа (кај судските застапувања), односно минимизирање или дури и елиминирање на правните ризици кај сложените договори. Употребата на ВИ може да доведе до целосна автоматизација на одредени правни задачи, како што се истражување на правни случаи, подготовка на документи и анализа на договори. Ова може да резултира со намалување на потребата за одредени типови на правни услуги, што може да влијае на вработеноста во правната индустрија. Сепак, исто така може да отвори нови можности за адвокатите да се фокусираат на покомплексни и високо стратешки задачи, кои не можат лесно да бидат автоматизирани.
Истовремено, кога се обработуваат чувствителни или доверливи информации поставувањето на механизми за заштита на приватноста и обезбедување на сигурноста на податоците е врвен приоритет. Адвокатите мораат да се осигурат дека клиентите ќе бидат заштитени од потенцијални злоупотреби и дека ќе се почитуваат сите релевантни закони и прописи.
Адвокатите мораат да бидат запознаени со најновите технологии и како тие влијаат на правната пракса. Ова вклучува разбирање на основните принципи на ВИ и како тие можат да се применат во правниот контекст. Обука и континуирано образование се потребни за да се осигура дека адвокатите остануваат компетентни и релевантни во дигиталната ера. Понатаму, адвокатите мораат да бидат подготвени да советуваат клиенти во врска со регулативите и правните импликации од употребата на ВИ, што бара постојано следење на најновите правни трендови и промени.
Паралелно со сето претхдно, потребно е да се развијат нови правни стратегии и пристапи за решавање на прашањата поврзани со ВИ. Ова вклучува соработка со технолошките експерти и оние кои развиваат функционални ВИ системи за да се осигура дека правната рамка е во согласност со технолошките иновации. Адвокатите исто така треба да бидат проактивни во учеството во јавните дебати и процесите на создавање на регулативи, за да помогнат во обликување на правната рамка која ќе го регулира ВИ.
Хипотетички, доколку Вие треба да го уредите ова прашање, од каде би почнале?
Јас во соработка со ИКТ Комората МАСИТ минатата пролет го одржавме првиот јавен настан во Македонија поврзан со ВИ и тоа токму наманет за правниците, под наслов „ВИ и правото – предизвици и потреба од правно регулирање“. На овој начин, заедно со МАСИТ го „затркалаавме првото камче“ на интерес на оваа тема.
Регулирањето на ВИ, мора да биде итно и за почеток рестриктивно. Ова е единствениот начин на некакво превенирање на штета. Три точки се основни: правно дефинирање на тоа што е ВИ и ВИ системи; производство на ВИ (кој и што смее да произведува, за кои намени и кои когнитивни способности би се развивале кај ВИ со ограничување на достапност на извори на учење и самоучење и слично); и контрола (на производството и на примената). Дури потоа би требало да се оди на креирање на детализирана регулаторна рамка. Значи, итен фокус е потребен на дефинирање на основните поими и концепти поврзани со ВИ. Ова вклучува дефинирање на ВИ, генеративните процеси, машинското учење, „длабинско учење“ и други релевантни технологии. Јасната дефиниција ќе помогне во избегнување на правни неодредености и ќе обезбеди основа за понатамошни регулативи.
Важно е во правни норми да се преточат етички принципи кои ќе ги водат развојот и употребата на ВИ. Овие норми треба да вклучуваат транспарентност, одговорност, праведност, непристрасност и заштита на приватноста. Етичките стандарди треба да бидат интегрирани како правни задолжителни норми во сите фази на развој и имплементација на ВИ системите. Дополнително, овие стандарди треба да бидат поддржани со механизми за надзор и санкционирање на прекршувањата и злоупотребите.
Потребно е да се дефинираат јасни правила за тоа кој е одговорен за постапките на ВИ системите. Ова вклучува одговорност на производителите, програмерите и корисниците на ВИ. Треба да се обезбедат механизми за правна заштита на лицата кои можат да бидат оштетени од ВИ системите. Одговорноста мора да биде јасно дефинирана и спроведена, за да се осигура дека постои правна заштита и компензација за евентуални штети.
Некои јурисдикции веќе започнаа со правно дефинирање на ВИ, но тоа е сè уште далеку од вистинска правна регулатива, а повеќе е во дефинирање на насоки и ламентирање за праведност и етичност. Ова е посебно широка тема која во моментов се движи (намерно или случајно) бавно. Бавноста е недопуштена кога се во прашање новите технологии.
Конечниот чекор би бил креирање на институции и тела кои ќе ја надгледуваат и регулираат употребата на ВИ. Овие тела треба да имаат овластувања да вршат инспекции, да издаваат дозволи и да наметнуваат санкции за непочитување на регулативите. Секако, како и за сите останати професии, и за правниците потребни се програми за едукација и обука. Континуираната едукацијата е клучна за да се осигура дека сите актери ги разбираат и почитуваат новите регулативи и стандарди и таквата едукација мора да биде задолжителна.
Се повеќе се зборува дека вештачката интелигенција ќе ги замени работниците за одредени работни места. Во рамки на правниот субјективитет, како би се дефинирала вештачката интелигенција, односно кој би бил одговорен за нејзините постапки во текот на работењето?
Вештачката интелигенција треба да се дефинира како алатка или систем кој е создаден и управуван од човекот. ВИ нема својство на правен субјект, што значи дека не може да биде самостојно одговорна за своите постапки. Одговорноста за постапките на ВИ системите треба да лежи на лицата или ентитетите кои ги создаваат, програмираат, имплементираат и управуваат со овие системи. Ова значи дека компаниите и индивидуалците кои развиваат или користат ВИ системи се оние кои мора да сносат одговорност за сите активности и одлуки што ги презема ВИ.
Во правен контекст, ова значи дека производителите и програмерите на ВИ системите ќе бидат одговорни за сигурноста и точноста на нивните системи. Ако ВИ системот направи грешка или предизвика штета, одговорноста треба да ја сносат тие што го развиле или користеле системот на начин што не бил во согласност со правните и етичките стандарди. Ова подразбира дека производителите треба да гарантираат дека нивните системи се дизајнирани и тестирани за да спречат грешки и злоупотреби, додека корисниците треба да ги применуваат системите во согласност со препорачаните упатства и најдобри практики.
Дополнително, компаниите и организациите кои користат ВИ системи треба да имаат јасни политики и процедури за нивно управување. Овие политики треба да вклучуваат механизми за следење и контролирање на ВИ системите, како и заштитни мерки за да се спречат злоупотреби и грешки. Во случај на несоодветно или неетичко користење на ВИ, овие организации треба да бидат одговорни за постапките на системите што ги користат.
Некои јурисдикции веќе разгледуваат прашања поврзани со правната одговорност од ВИ (на пример „регулативна песочна кутија – regulatory sandbox“ каде што ќе се тестираат ВИ системи во контролирана средина пред тие да бидат пуштени во употреба; воведување на задолжителни осигурителни шеми за високо-ризични ВИ системи, со цел да се обезбеди надомест за евентуални штети; итн…)
Како што спомнав претходно – брзината е клучен фактор бидејќи правната рамка за ВИ треба да се развива паралелно со технолошките иновации, за да се осигура дека сите аспекти на употребата на ВИ се адекватно регулирани. Ова вклучува континуирана ревизија и ажурирање на законите, како и соработка меѓу правните и ИКТ експертите. Важно е да се обезбеди дека правната рамка е флексибилна и способна да се адаптира на брзите промени во технологијата, додека истовремено обезбедува правна заштита и сигурност за сите засегнати страни.
Инаку – да, ВИ веќе направи непотребни повеќе занимања, а некои занимања ги олесни и ваквиот тренд ќе продолжи. Ова ќе доведе до тектонски поместувања на пазарот на трудот од аспект на потребата на работна сила за определени кадри, цената на трудот и курикулумите на училиштата и факултетите.
Дали сметате дека вештачката интелигенција ќе биде сеприсутна алатка од помош за човештвото, или е тренд кој ќе најде употреба само во специфични области?
Вештачката интелигенција станува сеприсутна алатка која ќе има широк спектар на примена и ќе биде од голема помош за човештвото. ВИ веќе се користи во многу различни области, како што се медицината, финансиските услуги, образованието, транспортот, правото и многу други. Нејзината способност да обработува и анализира големи количини на податоци брзо и точно ја прави корисна во многу различни контексти.
Во медицината, на пример, ВИ веќе се користи за дијагностицирање на болести, анализа на медицински наоди и дури за предвидување на исходот од различни третмани. ВИ системите можат да анализираат медицински податоци и да идентификуваат шаблони кои можеби се невидливи за човечкото око, што може да доведе до побрзо и поточно дијагностицирање. Дополнително, ВИ може да помогне во развојот на нови лекови и третмани преку анализа на генетски податоци и предвидување на реакциите на пациентите на различни терапии.
Во финансискиот сектор, ВИ може да помогне во откривање на измами, анализирање на пазарни трендови и автоматизирање на финансиски процеси. ВИ системите можат да обработуваат огромни количини на финансиски податоци во реално време, што им овозможува на финансиските институции да реагираат брзо на промените на пазарот и да донесуваат информирани одлуки. Дополнително, ВИ може да се користи за персонализирање на финансиските услуги, како што се советите за инвестирање и управувањето со богатството.
Во образованието, ВИ може да се користи за персонализирање на учењето и подобрување на наставните методи. ВИ системите можат да анализираат податоци за учењето на студентите и да препорачаат индивидуализирани наставни планови и активности кои се прилагодени на нивните потреби и стилови на учење. Ова може да помогне во подобрување на резултатите од учењето и да го направи образовниот процес поефикасен и попријатен за студентите.
Сепак, исто така е важно да се признае дека имплементацијата на ВИ треба да биде внимателно управувана. Потребни се јасни регулативи и во правни норми преточени етички стандарди за да се осигура дека ВИ ќе се користи на начин што е безбеден и одговорен. ВИ треба да се користи за да ги подобри и прошири способностите на луѓето, овозможувајќи им да се фокусираат на покреативни и стратешки задачи.
Некои трендови веќе покажуваат дека ВИ ќе има значајно влијание во различни области. На пример, автономните возила со напредни системи на ВИ ќе го трансформираат транспортниот сектор и јавниот превоз, додека роботите опремени со ВИ веќе се користат во производствените процеси за подобрување на ефикасноста и намалување на трошоците. Во јавниот сектор, ВИ може да помогне во подобрување на услугите за граѓаните преку автоматизирање на административните процеси.
Во март годинава се одржа еден уникатен и на мое задоволство одлично посетен настан AI 4 2024 на кој ја покренавме дилемата To AI or not to AI – that is the question?. Заедно со ИКТ комората МАСИТ доведовме исклучителни говорници и панелисти од 10тина индустрии и ги разгледавме предизвиците од ВИ третирајќи ги појавите од многу аспекти по хоризонтала и вертикала. Размислувањата беа многу интересни и поттикнувачки за натамошно размислување и анализи, но и многу охрабрувачки бидејќи се уверивме дека во Македонија има човечки и стручен капацитет за суштинско разбирање и примена на ВИ.
ВИ не треба да се гледа само како тренд, туку како суштинска компонента на сегашниот развој на општеството. Како што рекол Артур Кларк уште во 1964 година, билошката и органската еволуција на човештвото се завршена работа, сега е на ред технолошката еволуција на човештвото. Тоа е тука, се случува и нема враќање. Технолошкиот сингуларитет е нешто што ќе се случи наскоро. Со правилна регулатива и контрола, ВИ има потенцијал да донесе значителни придобивки за човештвото и да ја подобри нашата способност да се справуваме со комплексни проблеми и предизвици. Потребна е планетарна соработка меѓу владите, индустријата и академската заедница за да се осигура дека ВИ ќе биде развиена и имплементирана на начин што е корисен за сите. Регулирањето на ВИ е трка која човештвото треба паметно да ја истрча, во спротивно ќе останеме без здив и трката ќе ја изгубиме.