Просторното урбанизирање, како и урбаното живеење во Македонија, од година на година бележат резултати со променлив интензитет. Законот за домување од 2009 година ги обврзува сопствениците на станови во станбените згради, а со тоа и нивните домаќинства, да се стекнат со статус на правни лица или да изберат правнo лице-управител. Без оглед на решителноста со која државната управа настапува во однос на домувањето, законските решенија во голема мера останаа „мртво слово на хартија“, изјавува во разговор за „Академик“, претседател на Заедница на сопственици на станбена зграда во општина Аеродром, додавајќи оти нашето општество е изгубено помеѓу навиките од минатото и намерата за наоѓање алтернативната традиција на домување со европски крој. Од Министерството за транспорт и врски, пак, надлежно во овој домен, потврдија за „Академик“ дека е поднесен Предлог-закон за изменување и дополнување на Законот за домување, со што ќе се изврши доуредување на сите досега непрецизни прашања.

Интересот за темите од градското живеење добива немерливи димензии. Сплетот на градските прашања поврзани со структурата, односите и динамиката на современите заедници прераснува во главна струја на урбаното време. Како што уште на почетокот на седумдесеттите години од минатиот век духовито пренела Џејн Џејкобс, американски социолог: денес, за градските теми доволно знаат дури и домаќинките, кои седнати под хауба во фризерските салони, прелистуваат разноразни списанија. Привлечноста на градските прашања не е необјаснива равенка: ако е вистина дека припаѓаме на неповратно урбана цивилизација, зголемениот интерес за она што се наложило како судбина е сосема природна реакција.

Стеснувајќи го фокусот во домашните граници, просторното урбанизирање низ Македонија, чиј развој почива врз социолошка подлога на лабилен општонароден менталитет, од година на година бележи променливи резултати. Законот за домување донесен во 2009 година ги уредува односите помеѓу сопствениците и управителите, т.е. помеѓу сопствениците и претседателот на Заедницата на сопственици, како и правата и обврските што настануваат при промена на начинот на управувањето со станбена зграда од заедница на сопственици. Законот ги обврзува сопствениците на станови во станбените згради, а со тоа и нивните домаќинства, да се стекнат со статус на правно лице или да изберат правнo лице-управител, кое ќе ги застапува. Сродна со овие законски решенија е и Стратегијата за домување од 2007 година, чија главна цел е да се постигне долгорочен, стандардизиран и хармоничен развој на домувањето.

Заедниците на сопственици третирани во својство на правни лица според двојни стандарди

Стратегијата за домување, во повеќе свои делови ја истакнува важноста на непосредната вклученост на органите на локалната самоуправа во системската практика на домувањето. Во неа се наведува оти домувањето има егзистенцијалното значење за граѓаните, па така, локалната единица се јавува како основно рамниште за остварување на ова право. Општината најдобро ги препознава интересите и потребите на своите граѓани. Оттаму, значењето на локалната власт во остварувањето на Стратегијата е пресудно ако се има предвид оти последиците од можната лоша политика на домување најпрвин ќе се одразат врз квалитетот на животот на населението во одредена заедница. Без оглед на решеноста со која државната управа настапува во однос на домувањето, законските решенија во голема мера останаа „мртво слово на хартија“, изјавува во разговор со „Академик“ претседател на Заедница на сопственици на станбена зграда во општина Аеродром.

„Со новиот закон, станарите во објекти за колективно домување станаа правни лица, а тоа со себе понесе разни недоречености. На пример, додека секоја заедница со закон мора да отвори две жиро-сметки, таа пред банката останува некредитоспособна — ако заедницата поднесе барање за кредит, експресно ќе биде одбиена, со оглед на тоа што нема сопствен имот, кој би можел да се стави под хипотека. Имотот на заедницата го сочинуваат уплатите за редовно одржување и уплатите за резервниот фонд. Наспроти тоа, банките комотно си наплаќаат надомест за одржување на тековните сметки, како и провизија за безготовинско плаќање на фактурите или за подигнување готовина. Со влегувањето во сила на Законот за домување драстично ни се зголемија трошоците, а за сметка на тоа, нашите права како станари во заедница речиси испарија“, потцртува претседателот.

Покрај поттикнување и зајакнување на соработката помеѓу државните и локалните институции, Стратегијата за домување намерува и на унапредување на улогата и на учеството на граѓаните во создавањето на политиката на домување, при што се порачува дека на сите граѓански организации заинтересирани за оваа проблематика треба да им се даде простор непосредно да ги артикулираат своите интереси и потреби. Земајќи ја како пример за углед практиката во Европската унија, претседателот напомнува оти нашето општество, сред слабото спроведување на Законот за домување, е изгубено помеѓу навиките од минатото и намерата за наоѓање алтернативната традиција на домување со европски крој.

„Искуствата во Европската Унија покажуваат дека тамошните заедници имаат и сопствен имот и гарантирани права, при што проблемите не се носат непосредно во советите на општина, туку најпрвин им се дава право на заедниците да се договараат меѓу себе за најгорливите проблеми, по што може да поднесат барање на повисоко ниво за парафирање на договорените подробности. Ова ни покажува оти во Македонија имаме локална власт, којашто сè уште е во голема мера централизирана. Разликата во практиката е уште поразлична кога станува збор за вселувањето во објект за колективно домување: заедниците во тие земји самостојно одлучуваат кој ќе стане нивни член, т.е. кому ќе му дозволат да се всели во нивната зграда. Кај нас, по природата на нештата, во многу случаи е тешко да се постигне согласност за одредени прашања. Вистина е оти не може секому да му се угоди, но многу повеќе ни недостасува волја за сослушување и за соработка за да се справиме со неодговорното однесување на поединци кон заедничките обврски“, објаснува претседателот на Заедницата на сопственици на станови во зграда во општина Аеродром; за да ја долови тежината на проблематиката, меѓу другото, наведува пластичен пример од секојдневието на нивната заедница.

„Јавното претпријатие ’Водовод и канализација‘ изврши услуга на одзатнување канализација во нашата зграда. На сметката на нашата Заедница доспеа фактура во која наведениот вкупен износ за плаќање е 4012 денари. Со оглед на тоа што дотогашната цена на истата услуга изнесуваше 2006 денари, побарав објаснување за зголемувањето на износот на фактурата. Директорот за финансии на ’Водовод‘ одговори дека износот на доспеаната фактура е во согласност со редовниот ценовник на Претпријатието, според кој заедниците на сопственици се правни лица. Дотолку повеќе, тие не се наведени во Одлуката за корисници со бенифицирани цени, па оттука, услугите не им се наплаќаат според ценовникот за домаќинства. За среќа, подоцна наидов на разбирање од страна на директорот на ’Водовод‘, кој вети дека ќе се даде препорака за донесување одлука со која фактурирањето за услуги на заедниците на сопственици на станови ќе може да се врши како за физички лица, односно за бенефицирани корисници“, објаснува претседателот.

Прашањето што го наметнува дадената ситуација — проблем кој допрва треба да стигне во форма на приговор до надлежните органи — е дали според истата правна логика наскоро треба да се очекува и од ЕВН Македонија, потрошената електрична енергија во влезовите на зградите на заедниците на сопственици да ја наплаќа по индустриска цена, а не по цената предвидена за домаќинствата. Имено, со носењето на Законот за домување во 2009 година коинцидира измената на начинот на наплаќање на потрошената електрична енергија за заедничките потреби на сопствениците на посебните делови од зградата, чија практика почна во мај 2010 година. Претседателот на заедницата на сопственици на станови во општина Аеродром истакнува оти од моментниот начин произлегува дека секој сопственик на посебен дел од станбена зграда ја плаќа комуналната такса за користење и одржување јавно осветлување врз две основи: како имател на броило за посебниот дел (во фиксен износ) и како член на заедницата на сопственици (во променлив износ).

„Стекнувањето статус на правно лице на некогашниот Куќен совет, денес Заедница на сопственици, како и членството во Заедницата на сопственици, не е право на личен избор, туку обврска произлезена од Законот за домување. Истовремено, ниту статусот на правно лице на Заедницата, ниту членувањето во неа, не им носат никаква финансиска придобивка на членовите на Заедницата. Напротив, трошоците на заедниците на сопственици во однос на трошоците на претходната форма на куќни совети се најмалку за 50 отсто повисоки, и тоа за различни потреби: за регистрација и/или пререгистрација, за секоја промена на претседателот или на членови во Заедницата во Централниот регистар, за поднесување завршна сметка и за ангажирање сметководител за нејзино изготвување, за отворање и одржување две жиро-сметки, за плаќање персонален данок итн“, појаснува претседателот.

Министерството за транспорт и врски со предлог-измени на Законот за домување

Наспроти актуелната состојба, од Министерството за транспорт и врски, за Академик, велат дека веќе е поднесен Предлог-закон за изменување и дополнување на Законот за домување. Оттаму потенцираат дека по увидот во подробностите и исцрпните дебати во врска со измените, со ова ќе се изврши доуредување на одредени прашања кои со постојниот закон не биле целосно регулирани; ќе се изврши терминолошко усогласување на одредени одредби, а ќе ѝ се дадат и нови надлежности на Регулаторната комисија за домување.

Во потесна смисла, со Предлог-законот ќе се допрецизираат одделни одредби од постојниот Закон досега не биле доволно јасни и непрецизни; одредби со кои се предвидувале услови според кои се одземаат лиценци за управители за вршење дејности за управување со станбена зграда; ќе се регулираат односите помеѓу сопствениците на посебните делови во станбена зграда и управителот на станбената зграда, односно претседателот на заедницата на сопственици, а ќе се регулираат и правата и обврските настанати при промена од заедница на сопственици во управител на станбена зграда и при пријавување на секоја настаната промена во надлежните институции.

Додатно, ќе ѝ се додадат нови надлежности на Регулаторната комисија за домување во поглед на спроведување обуки за вршење дејности за управување со станбени згради за вработените лица во правните лица кои поседуваат лиценца за вршење на дејност на управување со станбена зграда. Најпосле, со Предлог-законот се предвидува одредба со која на лицата кои не можеле да го остварат правото на пренос на правото на користење стан со постојниот закон, да можат да си го остварат ова право како лица кои користат стан во сопственост на Република Македонија без соодветен акт за доделување и користење согласно член 16 од Предлог-законот.

Со поглед кон иднината на оваа проблематика, останува да зрачи идејата за уште поголеми напори на надлежното министерство во насока на остварување на намерата сите општини во земјата непречено и без одложување да ги применуваат одредбите овој закон, пред сè, преку воведување засебни регистри на станбени единци и на станови, изготвување регистри на управители на станбени згради, како и воведување што поголем број инспектори за домување за вршење контроли на теренот, аспект кој, бездруго, ја носи најголемата тежина и одговорност. Нивната дејност допрва ќе подлежи на јавна опсервација.

Автор: Далибор Стајиќ Објавено на: 20.03.2013