Светскиот ден на интелектуалната сопственост на глобално ниво се одбележува секоја година на 26 април. На денешен ден, всушност, е донесена Конвенцијата за основање на Светската организација за интелектуална сопственост, која стапи во сила во 1970 година.

Целта на одбележувањето на Светскиот ден на интелектуалната сопственост  е да се подигне свеста за интелектуалната сопственост, особено во поглед на правата кои произлегуваат од патентите, трговските права и авторските права. Правото на интелектуална сопственост ги определува правилата за заштита на авторското право и сродните права и правата од индустриска сопственост, кои според според домашното  законодавство се права од интелектуални творби и економски врски од областа на индустријата и трговијата.

Правната заштита на интелектуалната сопственост се обезбедува преку законите и меѓународните прописи со кои се уредени правата на индустриската сопственост и авторското право и сродните права.

Во таа смисла, заштитата на интелектуалната сопственост е предвидена во рамки на најважните меѓународни и европски инструменти за човекови права, меѓу кои и Европската конвенција за човекови права.

„Токму креациите на човековиот ум се предмет на заштита на интелектуалната сопственост. И покрај нивната бесконечна разновидност, која е резултат на бесконечниот креативен потенцијал на човекот, креациите на човековиот ум имаат и заеднички карактеристики што ги поврзуваат суштински. Една од заедничките карактеристики на креациите на човековиот ум, како предмет на заштита на интелектуалната сопственост, е нивниот нематеријален карактер. Имено, се работи за нематеријални (духовни, интелектуални) творби кои се резултат на креативната активност на човекот во областа на индустријата, науката, книжевноста и уметноста. Друга заедничка карактеристика е економската функција, која на субјектот на заштита му овозможува исклучиво овластување за присвојување на економската вредност од користењето на предметот на заштита“, вели проф. д-р Јелена Ристиќ, автор на книгата Интелектуалната сопственост како човеково право: Заштита пред Европскиот суд за човекови права.

Иако Европската конвенција за човекови права не содржи одредби со кои експлицитно се предвидува заштита на правото на интелектуална сопственост, Европскиот суд за човекови права овозможил негова заштита преку донесување пресуди во кои се толкува правото на сопственост во врска со барања за заштита на интелектуалната сопственост.

Исто така, Европскиот суд за човекови права разгледувал и барања за заштита на други човекови права од наводна прекумерна национална заштита на интелектуалната сопственост. Во секој случај, сето ова отвора многу сложени прашања во контекст на односот меѓу режимите на интелектуалната сопственост и на човековите права.

„Интензивниот развој на системот на заштита на интелектуалната сопственост, како и експанзијата на тужби за заштита на правото на интелектуална сопственост од аспект на негова заштита како човеково право или заштита на други човекови права чијашто повреда произлегува токму од заштитата на интелектуалната сопственост, и тоа не само во Европа, туку и во САД, како и во рамки на бројни меѓународни институции, отвора многу комплексни прашања во врска со меѓусебниот однос на двата правни режими.

Така, од една страна, се поставува прашањето дали човековите права треба да служат како коректив кога правото на интелектуална сопственост се користи прекумерно или спротивно на неговите функции, особено имајќи предвид дека експанзијата на стандардите за заштита на интелектуалната сопственост поттикнува бројни конфликти со одредени човекови права, како на пример, правото на живот, здравје, приватност, слобода на изразување и уживање на придобивките од научниот развој. Од друга страна, човековите права, вклучувајќи го и правото на сопственост, сè повеќе се користат како оправдување за заштита на интелектуалната сопственост“, подвлекува Ристиќ.

Интервју со д-р Јелена Ристиќ, автор на книгата Интелектуалната сопственост како човеково право: Заштита пред Европскиот суд за човекови права

M.В